Breu Istoria d’Estau Aragonés

O prenzipio d’o aragonesismo politico, a remates d’o sieglo XIX, estió un conchunto d’ideyas, en as que repuntaban, a esfensa d’o Dreito Zebil Aragonés, a mitificazión romantica d’os oríchens d’o Raino d’Aragón y a ideyalizazión d’as instituzions meyebals. L’ideyario pulitico d’as organizazións d’o federalismo republicán fazión muita refirmanza en as referenzias istoricas y en os conzeutos de pauto y de consenso entre os antiguos Estaus d’a Corona d’Aragón . A prenzipios d’o sieglo XX, s’adibión nuebos elemens, como os planteyamientos “costistas”, a reibindicazión politica d’os regadíos y o costumbrismo literario. Se continó apostando por o federalismo, y por l’autonomismo, cuala más gran reyalización estió o Congreso Autonomista de Caspe en 1936.

 

Estió sin dembargo, l’emigrazión aragonesa, principalmén a de Barcelona, a que chugó o paper más importán a l’adibir ta l’aragonesismo elemens craramén nacionalistas.

 

A remates de 1919, en a rebista “El Ebro”, d’a Unión Rexionalista Aragonesa de Barzelona, se publican asabelo d’articlos de caráuter nazionalista de Gaspar Torrente y de Calvo Alfaro. Estión istas dos presonalidaz alazetalmén as que formulón y dieron cuerpo a lo nazionalismo aragonés. Más radigal en os suyos planteyamientos, Gaspar Torrente fundó Estau Aragonés en nobiembre de 1933.

 

Estau Aragonés, se declaró dende lo primer inte, un partiu republicán de cuchas y antifaszista que cloxidaba a independenzia d’as Nazions ibericas, como la libertá d’unir-se meyán pautos, sin pías ni d’imposizions, ta formar una Iberia federata. O suyo pograma sozial s’alazetaba, principalmén, en o fomento d’o coperatibismo y en a reforma agraria. Os suyos relazions, con atras organizazions puliticas de cucha yeran prou éstreitas, sobretot con Esquerra Republicana de Catalunya y con os prinzipals politicos como Josep Tarradellas y Francesc Maciá. En l’auto de presentazión de Estau Aragonés como partiu en Barzelona, estión presens barios consellers d’a Generalitat de Catalunya, asinas como atros cargos de ERC y d’o Partiu Republicán Radical Sozialista.

 

O 6 d’ otubre de 1934, cuan Lluis Companys proclamó a Republica Catalana, Estau Aragonés abió una autiba partizipazión en o pronunciamiento. “Os Almugabars”, como chobentuz d’o partito, prenión parti en a luita contra as tropas d’o gubierno español. Mientres, Gaspar Torrente chunto a o gubierno d’a Generalitat, permanexió en o palazio d’a Generalitat, encletau por as tropas españolas. Remontata a “normalidá republicana” a siede de Estau Aragonés estió barrata.

 

Profes, o fito más importán, en a curta bida de Estau Aragonés; estió a campaña autonomista, que lebó a la combocatoria d’o Congreso Autonomista de Caspe, os diyas 1, 2 y 3 de mayo de 1936. Estraliato o Congreso, a Comisión encargada de redautar o debánproyeuto d’Estatuto continó a suya buxada, pero toda la faina reyalizata quedó estrichinata con a plegada d’a sublebazión melitar-faxista d’o 18 de chulio de 1936.

 

Mientres a guerra zebil, muitos d’os militans d’as chubentuz “Os Almogabars” luitón a o canto d’as melizias catalanas y Gaspar Torrente estió remerau por a Generalitat, comisario d’o monezipio Lleidatán de Oliana. A o creyar-se lo Consello de Esfensa de Aragón, os nazionalistas aragoneses beyoron en er una posibilidá de gubierno mesmo ta Aragón. Seguntes Gaspar Torrente, a suya faina eba estar a continazión d’a d’o Congreso de Caspe, pero ascape as suyas as relazions con o Consello de Aragón se’n fueron enfridando y, o 6 de Chunio de 1937, Torrente declaró que lo Consello naxió muerto, falto de combizión y d’esprito aragonesista, acusándo-le d’aber impuesto a suya tiranía.

 

Ista ye ra zaguera notizia, que tenemos d’a autuazión pulitica de Estau Aragonés, dende d’astí se tresbate o suyo retabillo.

 

Dimpués d’a ditadura franquista, torna a rebilcar o sentimiento aragonesista, drento d’os roldes d’emigrantes: Madrí, Balenzia y Barzelona. Cada un d’ers, preba dar a conoxer os suyos inquietudes, a trabiés de publicazions mesmas: Entabán, Rechitos y Secano. Se creyan plataformas independentistas de breu trayeuto, como estió en 1991 o Comité d’Emigrans Nazionalistas d’ Aragón en Catalunya, empentau por o Rolde Aragonés de Barzelona; entidá que tamién empentó a creyazión d’a corriente d’opinión Puyalón que pelló o nacionalismo independentista de cuchas. Iste mesmo Rolde publicó en o 2000, o comunicau independentista que ha teniu mayor percusión dentro, d’o soberanismo aragonés y, encara agora, ye testo de debate en os roldes soberanistas.

 

Ye, en zagueras, en l’año 2006, cuan un colla de presonas, a mayoría d’o Rolde Aragonés de Barzelona, se meten d’achusto ta refundar o istorico partiu. Se creya una chunta promotora, que legaliza Estau Aragonés, y dende d’ixe inte, chunto a ras gestoras que se forman en Barzelona y Zaragoza, se empezipia a construyir una organizazión pulitica, cuala fita prenzipal ye adubir a independenzia d’o Pueblo aragonés, dende o treballo d’una organizazión, de cucha democrática, sin más armas que a nuestra boluntá y as que o dreito internazional meta en as nuestras mans.